Het Vrije-Energie Principe (VEP) stelt dat biologische systemen alleen kunnen bestaan zolang ze zich onderscheiden van hun omgeving en in een bepaalde, voor hen geschikte toestand blijven. Om dit te bereiken, moeten ze Vrije Energie minimaliseren. Simpel gezegd betekent dit dat biologische systemen interne kansmodellen hanteren en verrassingen proberen te vermijden. Dit verklaart waarom ons brein eveneens een kansmodel bevat, zoals besproken in het raamwerk van Voorspellende Verwerking.
“Bestaan is voortbestaan.” – Valentijn (2022)
Biologische systemen komen in allerlei vormen voor, van bacteriën tot vissen en mensen. Elk systeem heeft specifieke, gunstige waardes waarin het moet verkeren om te overleven. Voor ons lichaam is bijvoorbeeld een temperatuur tussen ongeveer 35 en 37 graden essentieel. Maar ook andere parameters, zoals bloeddruk en pH-waarden, spelen een cruciale rol in ons voortbestaan.
In feite bevindt ieder biologisch systeem zich binnen een groter, gesloten systeem: de omgeving. Volgens de tweede wet van de thermodynamica neemt wanorde (entropie) in gesloten systemen altijd toe. Dit betekent dat elk levend organisme voortdurend wordt blootgesteld aan willekeurige fluctuaties die, als ze niet actief worden tegengegaan, het biologische systeem uit balans brengen.
Om te kunnen blijven bestaan, moet een biologisch systeem zich actief verzetten tegen deze willekeurige verstoringen. Dit gebeurt door middel van homeostase (het behouden van stabiele interne omstandigheden) en allostase (het reguleren van homeostase door anticipatie).
Volgens het VEP kunnen systemen dit alleen doen via drie mechanismen: perceptie, actie en een intern kansmodel. Perceptie helpt bij het bijstellen van het interne model, zodat het systeem weet welke actie nodig is om zichzelf te beschermen, zoals jezelf opvangen als je struikelt naast een ravijn. VEP stelt ook dat ieder systeem diepe verwachtingen heeft over het voortbestaan van het systeem, waardoor ongeschikte toestanden verrassend zijn. Hierdoor zal een biologisch systeem dus verrassing moeten minimaliseren wil het de willekeurige fluctuaties kunnen weerstaan.
VEP stelt dat biologische systemen inherente verwachtingen hebben over hun eigen voortbestaan. Wanneer er iets onverwachts gebeurt – een “verrassing” in wetenschappelijke termen – zal het systeem deze zo snel mogelijk proberen te minimaliseren om verdere ontregeling te voorkomen.
Kort gezegd laat het Vrije-Energie Principe zien hoe organismen, door interne modellen en voorspellende mechanismen, de strijd aangaan met de natuurlijke neiging tot wanorde. Dit continue proces van aanpassen en bijsturen verklaart hoe levensvormen stabiliteit behouden en zich aanpassen aan een dynamische wereld.